ЛОНДОН, 28 август. /«Дунё» АА/. Оксфорд университети Шарқшунослик факультети илмий ходими, Ўзбекистон тарихи ва маданиятига оид илмий асарлар муаллифи Томас Уэлсфорд «Дунё» АА мухбирига берган интервьюсида ўзбек тили ва адабиётини ўрганиш ҳамда ушбу йўналишда олиб бораётган изланишлари ҳақида сўзлаб берди.
— Сизлар билан ўзбек тилида суҳбатлашиб турганимдан хурсандман. Бу мен учун алоҳида шарафдир. Чунки мен ўзбек тилини она тили сифатида сўзлашувчи ёки ўзбек тилини ўрганувчи филолог сифатида эмас, балки сўнгги йигирма йил давомида ўзбек тилида ёзилган материаллардан Марказий Осиё, айниқса ҳозирги пайтда Ўзбекистон деб номланган мамлакат тарихини чуқур ўрганаётган тарихчи сифатида сизлар билан суҳбатлашмоқдаман.
Мен Марказий Осиё дунёсини англамоқчи бўлганим учун ўзбек тилини ўрганишга қарор қилди. XIV-XV асрларда яшаб ўтган Алишер Навоийнинг ғазалларини ҳам, XX аср ўзбек адабиётининг буюк намояндаси Абдулла Қодирий ва Чўлпон каби ёзувчилар асарларини ҳам ўқишни истадим. Ўзбек тилини ўрганиш менга ушбу адабий меросни ўрганишга имкон берди.
Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институтида сақланаётган ноёб қўлёзмалар, Ўзбекистон давлат архивидаги архив ҳужжатлари ва Навоий кутубхонасидаги эски газеталарни ўқиш ундан ҳам қизиқроқ бўлди. Ушбу материаллар жуда бой ва батафсил маълумотларга эга. Мен ўзбек адабиёти ва тарихига оид маълумотлар билан танишиш учун имконият яратиб бергани учун ушбу муассасаларга миннатдорлик билдираман. Шунингдек, мазкур адабий мерос билан ўзбек тилида танишишимга замин яратган устозларга раҳмат айтмоқчиман.
Бундан 20 йил олдин ўзбек тилини ўрганишни бошлаганимда, Британияда бу тилга қизиқиш жуда кам эди. Британияда ўзбек тили ўқитувчисини топа олмаганимдан сўнг Америкага бориб ўрганишга мажбур бўлдим. Энди менинг ватанимда ҳам ўзбек тилини ўрганиш бўлган қизиқиш секин-аста ортиб бормоқда. Буюк Британиядаги университетларда ҳам ўзбек тили ўқитилмоқда. Аммо тилни ўрганаётган одамлар сони ҳали ҳам кам. Қандай қилиб одамларнинг ушбу тилга қизиқишини ошириш мумкинлиги мени доим ўйлантиради.
Фикримча, ечимлардан бири ўзбек адабий асарларининг инглиз тилидаги таржималарини кўпайтириш ва нашр этиш керак. ?нглиз тилида сўзлашувчи инсонларни ўзбек тили ва адабиётининг бой мероси билан таништириш учун бу йўл жуда тўғри деб ўйлайман. Чунки, инглизлар китобсевар халқ ҳисобланади. Бошқа яна бир ечим, бу ўзбек тилининг аслида инглиз тилига жуда ўхшашлигини кўрсатишдир. Грамматик жиҳатдан эмас, албатта. Улар иккита аралаш тилдан ҳосил бўлганини намойиш этиш орқали — ўзбек тили қадимги туркий, форс, ва араб унсурларини ўз ичига олади. ?нглиз тили эса немис ва лотин аралашмасидан ташкил топган.
Навоийни ўқиш Шекспирни ўқишга ўхшайди. Биз муаллифнинг тил бойлигидан фойдаланиб, ўзига хос асарлар яратганини кўрамиз. Навоийнинг тилдан фойдаланиш имкониятларини ўрганиш бизга инглиз тилида ёзган муаллифларни ҳам тушунишга ёрдам беради, деб баҳслашиш мумкин.
Ўзбек тилининг бу аралаш табиати нафақат адабиётчилар, балки тарихчилар учун ҳам жуда қизиқ. Ўзбек тилини ва унинг турли унсурларининг келиб чиқишини ўрганиш орқали биз ҳозирги Ўзбекистон ҳудудининг мураккаб, ўз навбатида, уйғун тарихини тушуна бошлаймиз. Ўзига хос тарихга эга бу минтақада ўтроқ ва кўчманчи халқлар меросининг уйғун, этник ва қабилавий гуруҳлар ўртасидаги муносабатларни ўрганамиз. Ва ушбу минтақанинг тарихини белгилаётган омил бу битта миллатнинг тарихи эмас, балки бир-бири билан ўзаро қоришиб кетган турли халқлар тарихи эканига гувоҳ бўляпмиз.
Тарихчи сифатида ушбу бой ва хилма-хил ўзбек тилининг меросини ўрганишни давом эттириш мен учун жуда муҳим.
