Prezident Shavkat Mirziyoyev AQSHga amaliy tashrifi doirasida qator muhim uchrashuvlar oʻtkazdi, nufuzli tadbirlarda ishtirok etdi. Jumladan, 19-sentyabr kuni BMT Bosh Assambleyasi yalpi sessiyasi umumiy debatlarida nutq soʻzlab, mintaqaviy va global kun tartibining dolzarb masalalari yuzasidan oʻz qarashlarini bayon etdi.
BMTda Oʻzbekiston tashabbuslari
Keyingi yillarda Oʻzbekiston global muammolarning xalqaro miqyosda hal etilishi jarayonida faol ishtirok etmoqda. BMT Bosh Assambleyasi sessiyalaridagi tashabbuslarimizning qisqacha xronikasi shundan dalolat beradi.
Shavkat Mirziyoyev 2017-yil sentyabr oyida BMT Bosh Assambleyasi yigʻilishida ilk bor soʻzga chiqib, yangi rahbariyatning maqsadlari “mamlakatimizning yangi qiyofasini shakllantirish”ga, inson huquqlari himoyasini mustahkamlashga, iqtisodiy islohotlarga va Markaziy Osiyo mamlakatlariga ustuvor ahamiyat qaratishga yoʻnaltirilganini taʼkidlagan edi. Shuningdek, BMTning Yoshlar huquqlari toʻgʻrisidagi xalqaro konvensiyasini ishlab chiqish taklif qilinib, Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining muntazam uchrashuvlarini oʻtkazish tashabbusi ilgari surilgandi.
Oʻzbekiston Prezidenti 2020-yilda BMT Bosh Assambleyasida qator yangi xalqaro tashabbuslarni oʻrtaga tashladi. BMT shafeligida Pandemiyalar davrida davlatlarning ixtiyoriy majburiyatlari toʻgʻrisidagi xalqaro kodeksni ishlab chiqish, Bosh Assambleyaning Barqaror rivojlanish maqsadlariga erishish va inson huquqlarini taʼminlashda parlamentlar rolini oshirish toʻgʻrisidagi rezolyutsiyasini qabul qilish, kambagʻallikka barham berish va unga qarshi kurashish masalalarini BMT Bosh Assambleyasi sessiyasi asosiy mavzularidan biri sifatida belgilash hamda ushbu masalalarga bagʻishlangan global sammit oʻtkazish shular jumlasidan.
Shavkat Mirziyoyev ushbu nutqida 2017-yilda ilgari surilgan tashabbusga asosan mintaqamiz davlat rahbarlarining uchrashuvlari muntazam oʻtkazib kelinayotgani, shuningdek, Orolboʻyi mintaqasi uchun BMTning inson xavfsizligi boʻyicha koʻp tomonlama sheriklik trast fondi tuzilganini qayd etib, Bosh Assambleyaning Orolboʻyi mintaqasini ekologik innovatsiya va texnologiyalar hududi deb eʼlon qilish haqida rezolyutsiyasini qabul qilishni, ushbu hujjat qabul qilingan sanani esa Xalqaro ekologik tizimlarni himoya qilish va tiklash kuni, deb eʼlon qilishni taklif etdi. Bundan tashqari, Prezident Markaziy Osiyo mavzusini davom ettirar ekan, BMT shafeligida Transport-kommunikatsiya aloqalarini rivojlantirish mintaqaviy markazini ochishni, shuningdek, 2021-yilda Xiva shahrida “Markaziy Osiyo jahon sivilizatsiyalari chorrahasida” xalqaro forumini oʻtkazishni taklif qildi.
2021-yilda Shavkat Mirziyoyev BMT Bosh Assambleyasida videomurojaat bilan soʻzga chiqib, pandemiyalarga qarshi kurashda Jahon sogʻliqni saqlash tashkilotining muvofiqlashtiruvchi rolini kuchaytirish tarafdori ekanimizni bildirdi, Oʻzbekiston Respublikasi tomonidan ishlab chiqilgan Pandemiyalar davrida davlatlarning ixtiyoriy majburiyatlari toʻgʻrisidagi kodeks matni esa BMT rasmiy hujjati sifatida qabul qilindi. Shuningdek, davlatimiz rahbari pandemiyadan keyingi davrda jahon iqtisodiyotini qayta tiklash va kambagʻallikni qisqartirish muammolarini oʻrganish boʻyicha xalqaro konferensiyani Toshkent shahrida oʻtkazishni taklif qildi.
Xuddi shu sessiyada Prezident BMT Bosh Assambleyasining 2020-yilda oʻzi ilgari surgan Orolboʻyi mintaqasini ekologik innovatsiya va texnologiyalar hududi deb eʼlon qilish haqida rezolyutsiyasi qabul qilingani uchun minnatdorlik bildirdi. Shuningdek, Oʻzbekiston rahbari Bosh Assambleyaning Markaziy va Janubiy Osiyo oʻrtasidagi oʻzaro bogʻliqlikni mustahkamlash toʻgʻrisidagi maxsus rezolyutsiyasini qabul qilish tashabbusi bilan chiqdi. Bundan tashqari, 2023-yilda BMTning Atrof-muhit boʻyicha oltinchi assambleyasini Oʻzbekistonda yuqori saviyada oʻtkazish taklif etildi.
Qayd etilganlardan koʻrinib turibdiki, Oʻzbekistonning bugungi eng dolzarb masalalari boʻyicha pozitsiyasi juda faol va uning koʻpgina takliflari allaqachon hayotga tatbiq etilgan yoki amalga oshirish jarayonida.
Prezident Shavkat Mirziyoyev Bosh Assambleyaning joriy yilgi sessiyasida Oʻzbekistondagi islohotlar haqida soʻz yuritar ekan, “Huquqiy, dunyoviy, demokratik va ijtimoiy davlat boʻlmish yangi Oʻzbekistonni barpo etish siyosatini davom ettirish” niyatida ekanini bildirdi.
BMT Bosh kotibi Antoniu Guterrish ushbu nutqni yuqori baholab, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan va ortga qaytmas tus olgan islohotlar dasturini qoʻllab-quvvatlashini qayd etdi. “Oʻzbekiston – 2030” strategiyasi maqsad va vazifalari koʻlami, uning Barqaror rivojlanish maqsadlari bilan toʻliq mos kelishi alohida taʼkidlandi.
Oʻzbekiston Prezidenti oʻz nutqida izchil islohotlar natijasida, global tahdidlarga qaramay, Oʻzbekiston iqtisodiyoti barqaror oʻsish surʼatlarini namoyon etayotganini taʼkidladi. Soʻnggi olti yilda yalpi ichki mahsulot hajmi bir yarim barobardan ziyod koʻpaydi. Bizning asosiy maqsadimiz 2030-yilga qadar bu koʻrsatkichni yana ikki barobar oshirishdir.
“Oʻzbekiston – 2030” strategiyasining asosiy maqsadlaridan biri “Odamlarni hayotdan rozi qilish uchun barqaror iqtisodiy oʻsishni taʼminlash”dir. Oʻzbekistonning aholi jon boshiga YAIM hozirgi 2200 dollardan 4000 dollarga, yaʼni 55 foiz – yarmidan koʻprogʻiga oʻsishi bilan “daromadi oʻrtachadan yuqori boʻlgan davlatlar” qatoriga kirishi bu maqsadning asosiy yoʻnalishidir. Oʻzbekiston aholisining nihoyatda jadal demografik oʻsishini hisobga oladigan boʻlsak, bu 2030-yilga borib iqtisodiyot ikki barobar emas, balki sezilarli darajada koʻproq, deyarli bugungidan ikki barobar koʻp oʻsishi kerakligini anglatadi (2022-yilda Oʻzbekiston YAIM birinchi marta 80 milliard dollardan oshdi).
Ushbu maqsadga erishish uchun iqtisodiyotda xususiy sektor rolini oshirishga qaratilgan islohotlar yanada chuqurlashtiriladi. Davlat ulushiga ega korxonalar sonini 6 barobar qisqartirish, iqtisodiyotdagi nodavlat sektor ulushini 85 foiz oshirish koʻzda tutilmoqda. Temir yoʻl xizmatlari koʻrsatish, avtomobil yoʻllari qurish va boshqarish, gaz va elektr taʼminoti xususiy sektorga oʻtkaziladi. Monopol tarmoqlarning bozor tamoyillariga izchil oʻtishi davom ettiriladi.
“Iqtisodiyotimizni liberallashtirish yoʻlidagi yana bir ustuvor vazifa yaqin orada Jahon savdo tashkilotiga toʻlaqonli aʼzo boʻlishdir, dedi Prezidentimiz oʻz nutqida. Hozir koʻplab tahlilchilar geosiyosiy qarama-qarshilik sharoitida JST oʻz roli va ahamiyatini yoʻqotayotganini aytishsa-da, Oʻzbekiston uchun bu tashkilotga aʼzo boʻlish dolzarbligicha qolmoqda.
Aholining xarid qobiliyati yetarli emasligi bois, ichki bozor sigʻimi cheklangani tufayli iqtisodiyotdagi tizimli oʻzgarishlar munosib turmush darajasiga erishish uchun zarur iqtisodiy oʻsish surʼatlarini taʼminlash uchun yetarli boʻlmaydi. Shu bois, eksport salohiyatini ham har tomonlama oshirish zarur.
Buning uchun “Oʻzbekiston – 2030” strategiyasida eksport hajmini 45 milliard dollarga yetkazgan holda eksport imkoniyatlarini yanada kengaytirish koʻzda tutilgan. Bu 2022-yildagi 19 milliard dollarlik eksport darajasidan ikki barobar koʻpdir. Shu maqsadda tashqi bozorda raqobatbardosh boʻlgan yuqori qoʻshilgan qiymatga ega mahsulotlar ishlab chiqaruvchi korxonalarni qoʻllab-quvvatlaydigan Sanoatni rivojlantirish jamgʻarmasi tashkil etiladi.
Jahon savdo tashkilotiga kirish esa eksport imkoniyatlarini kengaytirish nuqtayi nazaridan muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki bu Oʻzbekiston mahsulotlari dunyoning aksariyat mamlakatlari bozorlariga kirishidagi toʻsiqlarni kamaytirishga yordam beradi.
Prezidentimiz oʻz nutqida Oʻzbekistonning bu boradagi yutuqlari haqida toʻxtalar ekan, xalqning turmush darajasini oshirishga qaratilgan siyosat tufayli mamlakatimizda 2017-yildan buyon kambagʻallik darajasi ikki barobar kamaygani, 2030-yilgacha esa 7 foizga tushirish rejalashtirilganini qayd etdi. Shuningdek, davlatimiz rahbari BMT Bosh kotibi tomonidan ilgari surilgan ish oʻrinlarini yaratish va ijtimoiy himoya global akseleratori borasidagi tashabbusni qoʻllab-quvvatladi va uning doirasida 2024-yilda BMT shafeligida “Ijtimoiy himoya: barqaror taraqqiyot sari yoʻl” butunjahon konferensiyasini Oʻzbekistonda oʻtkazishni taklif qildi.
Soʻnggi yillarda yurtimizda aholining ijtimoiy himoyasi kuchaytirilmoqda. Masalan, 2017-yilda kam taʼminlangan 500 ming oila ijtimoiy yordam olgan boʻlsa, hozir bu koʻrsatkich 2,3 million. Ajratilgan mablagʻ hajmi 7 barobar oshirilib, yiliga 11 trillion soʻmga yetdi. Buning natijasida oʻtgan yili 1 million, joriy yilning birinchi choragida esa 210 ming kishi kambagʻallikdan olib chiqildi.
Aholini arzon uy-joy bilan taʼminlash masalasiga kelsak, soʻnggi olti yilda qariyb 300 mingta xonadon va yakka tartibdagi turar joy barpo etildi, bu oʻtgan yillardagiga nisbatan 10 barobar koʻpdir.
Kelgusi yillarda Oʻzbekistonda bu yoʻnalishda ham qator muhim chora-tadbirlarni amalga oshirish rejalashtirilgan. Xususan, “Oʻzbekiston – 2030” strategiyasida Ijtimoiy himoya milliy agentligini tashkil etish koʻzda tutilgan edi va bu tizim hayotga tatbiq etilmoqda. Tumanlarda “yagona darcha” tamoyili asosida ijtimoiy xizmatlar koʻrsatuvchi ijtimoiy himoya markazlari ochildi. Har bir mahallada professional ijtimoiy xodimlar faoliyati yoʻlga qoʻyilib, tugʻruq taʼtilidagi ayollar uchun onlayn rejimda ishlash tizimi joriy etiladi. Shu bilan birga, mahallani rivojlantirish va obodonlashtirish uchun soliqlarning bir qismi bevosita mahallaga yoʻnaltiriladi. Bundan tashqari, yangi dasturda barcha aholi punktlarini toza ichimlik suv bilan taʼminlash koʻzda tutilgan. Shuningdek, qoʻshimcha 1 million arzon uy-joy qurish belgilangan.
Prezident Shavkat Mirziyoyev BMT Bosh Assambleyasidagi nutqida “Inson kapitalini rivojlantirish va kreativ yosh avlodni tarbiyalash – Oʻzbekiston oʻz oldiga qoʻygan strategik vazifalardan biridir”, dedi. Soʻnggi yillarda taʼlim tizimini tubdan isloh qilinayotgani qayd etildi. Oʻtgan olti yilda maktabgacha taʼlimdagi qamrov 21 foizdan 70 foizgacha, oliy taʼlimda esa 9 foizdan 38 foizgacha oshdi. “2030-yilga qadar har bir bolaning bogʻchaga qatnashi, maktabni bitirayotgan har ikki oʻquvchining biri esa oliygohda oʻqishi uchun imkoniyat yaratiladi”, dedi Prezident.
Shu jihatdan “Oʻzbekiston – 2030” strategiyasining yetakchi ustuvor yoʻnalishi “Har bir insonning salohiyatini roʻyobga chiqarish uchun qulay sharoitlar yaratish” ekani katta ahamiyatga ega. Strategiyada bolalarni erta yoshdan boshlab rivojlantirish, tarbiyalash va oʻqitishga eʼtibor qaratish hamda maktabgacha taʼlimga boʻlgan ehtiyojni toʻliq qondirish va 2030-yilgacha uni 100 foizga yetkazish koʻzda tutilmoqda. Agar oʻtgan yillarda maktab taʼlimi sohasida qoʻshimcha 500 ming oʻquvchi oʻrni yaratilgan boʻlsa, 2030-yilgacha “Yiliga besh yuz ming oʻquvchi oʻrni” dasturini amalga oshirish va maktablarda 2,5 million qoʻshimcha oʻquvchi oʻrni yaratish rejalashtirilmoqda.
2030-yilga qadar sogʻliqni saqlash sohasida ham qator muhim vazifalar qoʻyildi. Sogʻliqni saqlash tizimi raqamlashtiriladi va tibbiy sugʻurta tizimi joriy etiladi. Aholi “kafolatlangan tibbiy xizmatlar toʻplami” bilan bepul taʼminlanadi, S gepatiti kasalligini toʻliq davolash esa davlat hisobidan amalga oshiriladi.
Markaziy Osiyo Oʻzbekiston tashqi siyosatining ustuvor yoʻnalishidir. Shavkat Mirziyoyev BMT Bosh Assambleyasida Markaziy Osiyoda hamkorlik haqida gapira turib, “Birgalikdagi saʼy-harakatlarimiz tufayli Oʻzbekiston barcha qoʻshnilari bilan davlat chegaralari, transport koridorlari va suvdan foydalanish boʻyicha muammolarni bartaraf etishga muvaffaq boʻlmoqda. Mintaqa davlatlari oʻrtasida oʻzaro savdo ikki yarim barobardan ziyod, qoʻshma korxonalar soni esa besh marta oʻsdi. Mintaqamiz iqtisodiy rivojlanish markaziga, Sharq va Gʻarbni, Shimol va Janubni bogʻlaydigan transport-kommunikatsiya koʻprigiga aylanib, unga qiziqish tobora ortib bormoqda”, deya taʼkidladi.
Mintaqa davlatlarining bunday yaqinlashishi Oʻzbekiston Prezidentining 2017-yilda Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlari maslahat uchrashuvlarini oʻtkazish tashabbusi bilan bogʻliq. Birinchi sammit 2018-yilning mart oyida Qozogʻiston poytaxtida, ikkinchisi 2019-yilning noyabrida Toshkentda, uchinchisi 2021-yilning avgustida Turkmanistonning “Avaza” turistik zonasida, toʻrtinchisi 2022-yil iyulda Qirgʻizistonning Choʻlponota shahrida boʻlib oʻtgan edi.
Beshinchi maslahat uchrashuvi yaqinda – joriy yilning 14-sentyabrida Tojikistonning Dushanbe shahrida oʻtkazildi. Uning doirasida mintaqaviy hamkorlikni chuqurlashtirish uchun muhim boʻlgan hujjatlar - Yoshlarga oid siyosatning umumiy yoʻnalishlari toʻgʻrisidagi bitim, Markaziy Osiyoda quruqlik transportining oʻzaro bogʻliqligini mustahkamlash toʻgʻrisidagi bitim, Milliy koordinatorlar kengashi toʻgʻrisidagi nizom, 2022-2025-yillarda Markaziy Osiyoda salomatlik va farovonlikni qoʻllab-quvvatlashga doir “yoʻl xaritasi” imzolandi.
Oʻzaro kelishilgan siyosat yuritilishi ortidan mintaqa mamlakatlari ham xorijiy investorlar uchun, ham sayyohlar uchun, ham transport yoʻlaklari ishonchliligi nuqtayi nazaridan yanada jozibador boʻlib bormoqda. Bu bugungi transport va logistika beqarorligi sharoitida juda muhimdir. Bu Oʻzbekiston Prezidenti BMT sessiyasi davomida “Mintaqamiz iqtisodiy rivojlanish markaziga, Sharq va Gʻarbni, Shimol va Janubni bogʻlaydigan transport-kommunikatsiya koʻprigiga aylanib, unga qiziqish tobora ortib bormoqda”, deya qayd etishiga asos boʻldi. “Aminmanki, xalqaro hamjamiyatning qoʻllovi bilan Markaziy Osiyo birdamlik yoʻlidan borishda davom etadi”, dedi davlatimiz rahbari.
Shuningdek, davlatimiz rahbari oʻz nutqida Markaziy Osiyo aholisining deyarli yarmi yoshlar ekani, ularning salohiyatini roʻyobga chiqarish masalasi, ayniqsa, dolzarb ahamiyatga egaligiga eʼtibor qaratdi. Shu munosabat bilan BMT huzurida Markaziy Osiyo yoshlarini rivojlantirishga koʻmaklashish boʻyicha ishchi guruh tashkil etish taklif qilindi. Uning doirasida “Markaziy Osiyoning yoshlar kun tartibi – 2030” dasturini ishlab chiqish maqsadga muvofiqligi ham aytildi.
Dunyodagi murakkab ekologik vaziyat haqida gapira turib, Shavkat Mirziyoyev “Ana shunday murakkab sharoitda Orol dengizi fojiasiga qarshi kurashni davom ettirayotgan Markaziy Osiyo iqlim oʻzgarishlari oldida eng zaif mintaqalardan biriga aylanmoqda”, dedi. Xususan, keyingi yillarda mintaqamizda havo harorati bir yarim daraja koʻtarildi, muzliklar umumiy maydonining qariyb uchdan bir qismi yoʻqolib ketdi. Yaqin yigirma yilda mintaqadagi ikkita yirik daryo – Amudaryo va Sirdaryo oqimi 15 foiz qisqarishi mumkin. Jon boshiga suv bilan taʼminlanish darajasi 25 foiz, qishloq xoʻjaligi ekinlari hosildorligi esa 40 foiz kamayishi kutilmoqda.
Agar oʻz vaqtida zarur choralar koʻrilmasa, buning oqibatlari mintaqadagi ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikka jiddiy putur yetkazishi mumkin. Shu sababli ham Oʻzbekiston BMT Bosh kotibining Suv resurslari boʻyicha maxsus vakili lavozimi taʼsis etilishini qoʻllab-quvvatladi va Markaziy Osiyo suvni tejaydigan texnologiyalar platformasini yaratish jarayonida “BMT – suv resurslari” mexanizmini ishga solib, eng ilgʻor texnologiyalarni jalb etish va tatbiq qilish tarafdori boʻldi.
Shuningdek, Oʻzbekiston Prezidenti “Markaziy Osiyo iqlim muloqoti”ni joriy etishni taklif etdi hamda BMT Bosh Assambleyasining “Markaziy Osiyo global iqlim tahdidlari qarshisida: umumiy farovonlik yoʻlida hamjihatlik” rezolyutsiyasini qabul qilish tashabbusini oʻrtaga tashladi. Uning asosiy mazmunini esa kelgusi yil Samarqandda boʻlib oʻtadigan xalqaro iqlim forumida muhokama etish taklif qilindi.
Oʻzbekiston iqlim oʻzgarishiga qarshi kurashish va ekologiyani yaxshilash uchun keng koʻlamdagi choralar koʻrmoqda. Xususan, qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishga yoʻnaltirilgan siyosat natijasida muqobil energetikaning energiya tizimi umumiy quvvatidagi ulushi hozirning oʻzida 14 foizga yetdi va 2030-yilga borib bu ulushni 40 foizga yetkazish koʻzda tutilmoqda.
Orol dengizining qurigan tubida 1,7 million gektar maydonda qurgʻoqchilikka chidamli oʻsimliklardan iborat yashil hududlar barpo etildi. Yangi strategiyada Orolboʻyidagi oʻrmon massivlari maydonini 1,6 million gektardan 2,3 million gektargacha oshirish, mamlakat boʻyicha yashillik darajasini esa 30 foizga yetkazish koʻzda tutilmoqda. Shuningdek, suvni tejash maqsadida 2030-yilgacha barcha ekin maydonlarini suv tejovchi texnologiyalar asosida sugʻorishga oʻtkazish rejalashtirilgan.
***
Oʻzbekistonning 2017-yilda boshlangan yangi siyosati nafaqat mamlakat ichida tubdan iqtisodiy islohotlarga, shuningdek, iqtisodiyotimizning jahon iqtisodiyotiga integratsiyasiga, balki dunyo xalqaro hayotida BMT kabi global institutlar darajasida faol ishtirokiga ham urgʻu beradi.
Oʻzbekiston global va mintaqaviy muammolarni hal etishda faol ishtirok etmoqda, uning xalqaro tashabbuslari, ayniqsa, Markaziy Osiyo mintaqasi muammolari, xususan, Orol dengizi, kambagʻallikka qarshi kurashish va ijtimoiy rivojlanish, yoshlarni qoʻllab-quvvatlash bilan bogʻliq takliflari jahon hamjamiyati tomonidan tan olinib, hayotga muvaffaqiyatli tatbiq etilmoqda. Oʻzbekistondagi ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar xalqaro miqyosda eʼtirof etilayotgani ham mamlakatimizning jahondagi nufuzini oshirmoqda.
Obid Hakimov,
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi
huzuridagi Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar
markazi direktori
