Yetti yil oldin Oʻzbekiston rivojlanishning yangi bosqichiga qadam qoʻydi. Oʻtgan davr ichida jamiyatning ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy hayotining barcha sohalarini qamrab olgan koʻplab tub islohotlarni amalga oshirishga muvaffaq boʻldi.
Shu bilan birga, eng muhim yoʻnalishlar qatoriga inson huquqlari va erkinliklarining keng doirasini taʼminlashga, ijtimoiy-siyosiy hayotni liberallashtirishga, OAV erkinligiga qaratilgan demokratik oʻzgarishlar kiritildi, bu Konstitutsiyaning yangi tahririda oʻz aksini topdi. Ushbu islohotlar milliy saylov qonunchiligini yangilashga imkon berdi, bu esa saylovlarni yangi darajada oʻtkazishga imkon beradi.
Maʼlumki, saylov jarayonining asosiy bosqichlari qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi: saylovlarni tayinlash, tashkiliy va texnologik asoslarni shakllantirish, nomzodlarni koʻrsatish va roʻyxatdan oʻtkazish, tashviqot, ovoz berish, natijalarni aniqlash va ularni qonuniylashtirish.
Nomzodni koʻrsatish huquqi: bu qanday amalga oshiriladi
Oʻzbekiston Respublikasi Saylov kodeksining 37-moddasiga muvofiq siyosiy partiyalar Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzod koʻrsatish huquqiga ega.
62-moddaga muvofiq siyosiy partiya Oʻzbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan saylov kampaniyasi boshlanganligi eʼlon qilingan kundan kamida toʻrt oy oldin roʻyxatdan oʻtkazilishi sharti bilan nomzodlarni koʻrsatish huquqiga ega.
Hozirgi vaqtda Oʻzbekistonda faoliyat koʻrsatayotgan beshta siyosiy partiya rasmiy roʻyxatdan oʻtgan: Oʻzbekiston Xalq demokratik partiyasi, "Adolat" sotsial-demokratik partiyasi, "Milliy tiklanish" demokratik partiyasi, Oʻzbekiston Liberal-demokratik va Ekologik partiyalari.
Oʻzbekiston Respublikasi Saylov kodeksi siyosiy partiyalar Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti saylovida ishtirok etish uchun taqdim etishi kerak boʻlgan hujjatlar roʻyxatini belgilaydi. Shunda, 63-moddaga muvofiq siyosiy partiya saylovda ishtirok etish uchun Markaziy saylov komissiyasiga quyidagilarni taqdim etishi kerak:
Taqdim etilgan hujjatlar asosida MSK besh kun muddatda partiyani saylovda ishtirok etishga qoʻyish toʻgʻrisida yakuniy qaror qabul qiladi va siyosiy partiyaning vakolatli vakiliga roʻyxatdan oʻtkazish guvohnomasi va belgilangan namunadagi imzo varaqalari blankalarini beradi. Saylovda ishtirok etayotgan partiyalar roʻyxati arizalarni qabul qilish tartibi boʻyicha Markaziy matbuotda eʼlon qilinadi.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzodlar siyosiy partiyalarning oliy organlari tomonidan koʻrsatiladi.
Siyosiy partiya Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzodni faqat partiya aʼzolari yoki partiyasiz nomzodlar orasidan koʻrsatishga haqli. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzod koʻrsatish toʻgʻrisida bayonnoma tuziladi. Siyosiy partiya rahbari Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzodni roʻyxatdan oʻtkazish toʻgʻrisida Markaziy saylov komissiyasiga ariza bilan murojaat qiladi, unga tegishli hujjatlar ilova qilinadi (Oʻzbekiston Respublikasi Saylov kodeksining 64-moddasi).
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi uchun Markaziy saylov komissiyasi siyosiy partiyalarga belgilangan namunadagi imzo varaqalari blankalarini beradi.
Imzo varaqalarini rasmiylashtirish
Oʻzbekiston Respublikasi Saylov kodeksining 34-moddasiga muvofiq Prezidentlikka nomzod koʻrsatgan siyosiy partiya saylov komissiyasi majlislarida ishtirok etish, hujjatlarni topshirish, imzo varaqalari toʻgʻri tuzilganligini tekshirish, ovozlarni sanash uchun vakolatli vakil tayinlash huquqiga ega.
Belgilangan namunadagi obuna varaqalari saylov kampaniyasi boshlanganligi eʼlon qilinganidan keyin MSK tomonidan beriladi. Kodeksning 38-moddasiga binoan saylovchilar bir yoki bir nechta siyosiy partiyalarni qoʻllab-quvvatlash uchun imzo varaqasiga imzo qoʻyishga haqlidirlar.
MSK tomonidan siyosiy partiyalar logotiplarining imzo varaqalariga joylashtirilishi saylovchilarni siyosiy partiyalar toʻgʻrisida kengroq xabardor qilishga xizmat qiladi. Bu, bir tomondan, saylovchining qaysi partiyani qoʻllab - quvvatlashi haqida aniq tasavvurga ega boʻlishiga, boshqa tomondan, qaysi siyosiy partiya imzo toʻplagani haqida xabardor boʻlishiga imkon beradi.
Saylovchilarning imzolarini toʻplash ish joyida, xizmatda, oʻqishda, yashash joyida, saylovoldi tadbirlarida, shuningdek, tashviqot va imzolarni toʻplash qonun bilan taqiqlanmagan boshqa joylarda amalga oshiriladi. Imzo toʻplaydigan shaxs tomonidan saylovchilarni majburlash va pora berishning har qanday shakli qonuniy javobgarlikka sabab boʻladi.
Imzo varaqasi imzo toʻplagan shaxs tomonidan uning familiyasi, ismi, otasining ismi koʻrsatilgan holda imzolanadi, shuningdek, tegishli siyosiy partiyaning tuman, shahar tuzilmasi rahbari va muhri bilan tasdiqlanadi.
Saylovchilar bir yoki bir nechta siyosiy partiyalar yoki nomzodlarni qoʻllab-quvvatlash uchun imzo qoʻyish huquqiga ega. Ushbu maʼlumotlar qoʻlda yozilgan tarzda kiritiladi.
Siyosiy partiyalar tomonidan taqdim etilgan imzo varaqalarini tuzishning toʻgʻriligi MSK tomonidan besh kun ichida tekshiriladi. Saylovchilarning zarur imzolari sonining kamida 15 foizi va imzo varaqalariga imzo qoʻygan saylovchilar toʻgʻrisidagi tegishli maʼlumotlar tekshirilishi lozim.
MSK imzo varaqalari toʻgʻri tuzilganligini tekshirish uchun ekspert guruhini tuzishi mumkin. Uning tarkibiga ichki ishlar, adliya organlari mutaxassislari, shuningdek, fuqarolik jamiyati institutlari vakillari jalb etiladi. Ular toʻldirishning toʻgʻriligini, ularga kiritilgan tuzatishlarni, kim tomonidan toʻldirilganligini va bir xil imzolar mavjudligini koʻrib chiqadilar. Tekshiruvda siyosiy partiyalarning vakolatli vakillari ham ishtirok etadi.
Agar vizual tekshirish paytida qonun buzilishi aniqlansa, ushbu imzo varaqalari siyosiy partiyaning vakolatli vakiliga qaytariladi va boʻshliqlarni toʻldirish uchun ikki kunlik muddat beriladi.
Tekshiruv natijalariga koʻra har bir siyosiy partiya uchun ekspert guruhi tomonidan xulosa tuziladi. Bu Markaziy saylov komissiyasining tegishli qarorini qabul qilish uchun asos boʻladi, unga muvofiq siyosiy partiyaga saylovda ishtirok etish huquqini berish yoki rad etish huquqi beriladi.
Umuman olganda, siyosiy partiyalar tomonidan imzo varaqalarini toʻldirish jarayoni saylov korpusining ijtimoiy faolligini oshirishda muhim ahamiyatga ega.
Omon Muxamadjanov,
Toshkent davlat yuridik
universiteti professori,
yuridik fanlar doktori.
